แมลงที่ให้ประโยชน์ประเภทแมลงที่ให้ผลผลิต ได้แก่พวกผึ้งที่ให้ผลผลิตนอกจากน้ำผึ้งจากผึ้งงาน ยังให้ผลผลิตที่เป็นไขผึ้ง หรือขี้ผึ้ง จากผึ้งงาน นับว่าเป็นผลพลอยได้จากการเลี้ยงผึ้ง โรยัลแยลลี่ หรืออาหารตัวอ่อนก็เป็นผลผลิตที่ได้จากผึ้งงานอีกเช่นกัน ซึ่งอาหารดังกล่าวอุดมไปด้วยโปรตีน วิตามิน แร่ธาตุ ต่าง ๆ มากมาย นอกจากผึ้งแมลงมหัศจรรย์นี้แล้วยังมีแมลงอีกชนิดหนึ่งที่บรรพบุรุษของเรารู้จักกันดีได้แก่ “ครั่ง” ปัจจุบันใช้เป็นส่วนประกอบของกาว หมึกพิมพ์ น้ำมันชักเงา น้ำยาทาเล็บ ยาย้อมผม และผลิตภัณฑ์อื่น ๆ อีกมากมาย “ชันครั่ง” (resin) เป็นผลผลิตที่ครั่งตัวเมียผลิตขึ้นมาหุ้มตัวมันเองบนกิ่งไม้ อย่างไรก็ตามครั่งก็ยังเป็นแมลงที่เป็นศัตรูของพืชที่มันอาศัยอยู่โดยที่ตัวอ่อนของมันจะยึดอยู่ตามกิ่งอ่อน และดูดน้ำเลี้ยงจนทำให้ต้นพืชทรุดโทรม
ไหม (silkworm) เป็นแมลงที่คนไทยรู้จักกันเป็นอย่างดี ผลผลิตคือ เส้นไหม ที่นำมาทอเป็นผืนผ้าโดยเฉพาะไหมไทยที่ลือลั่นกระฉ่อนโลก ผ้าไหมไทยมีคุณลักษณะพิเศษโดยเฉพาะความละเอียด แวววาว เลื่อมมัน ที่เป็นเอกลักษณ์ของไหมไทย นอกจากเส้นไหมล้ำค่าแล้วเรายังได้ผลผลิตจากไหมอีกหลายอย่างโดยเฉพาะดักแด้ไหมที่เป็นอาหารยอดฮิต ไหมยังเป็นแมลงชนิดแรก ๆ ที่นักวิทยาศาสตร์ชาวเยอรมันนีได้นำมาศึกษาสารดึงดูดทางเพศ (sex pheromone) ชื่อ bombykol ที่ต่อมานำไปใช้ศึกษาแมลงชนิดอื่น ๆ และเป็นประโยชน์ในการควบคุมแมลงศัตรูพืช ประโยชน์อื่น ๆ ได้แก่การนำมาเป็นเครื่องสำอาง silk fibroin เป็นโปรตีนจากเส้นไหม ให้ความชุ่มชื้นป้องกันรังสี UV ป้องกันเส้นผมเสีย แชมพู สบู่ผสมน้ำผึ้ง ทำให้ผมสวยเนียนลดจุดด่างดำ ทางการแพทย์ เส้นด้ายในการเย็บแผลผ่าตัด ผิวหนังเทียม เส้นเลือดเทียม คอนแท็กเลนซ์ พัฒนา เป็น biosensors เพื่อตรวจจับ anibodies ซึ่งใช้ในการวินิจฉัยโรคมะเร็งและโรคเอดส์ได้ ด้านสารป้องกันกำจัดแมลงมีการสกัด Bacillus thuringiensis ที่แยกได้จากหนอนไหม และเชื้อรา (filamentous fungi) กำจัดแมลงพวกหนอนเจาะลำต้น ใช้หนอนไหมเป็นอาหารของไส้เดือนฝอยที่ใช้กำจัดศัตรูพืช ผงไหม ใช้ในอุตสาหกรรมและผลิตเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ ใยไหมใช้ทดแทนนุ่น เปลือกรังไหม และเส้นไยไหม ใช้ทำดอกไม้ประดิษฐ์ที่ให้ความพลิ้วงามใกล้เคียงธรรมชาติ
ยังมีเส้นไหมและผลิตภัณฑ์ที่ได้จากไหมป่า (Eri Silkworm) เช่น ไหมป่าอีรี และไหมป่า ทาร์ซาร์ ซึ่งปัจจุบันเริ่มมีการเลี้ยงแบบอุตสาหกรรมเพื่อนำเส้นไยมาทำผ้าและเครื่องนุ่งห่ม ประโยชน์ของแมลงอีกอย่างหนึ่งคือ นำมาใช้เป็นอาหารมนุษย์และสัตว์ ตั๊กแตนปาทังก้า ที่เมื่อหลายปีก่อนระบาดลงทำลายข้าวโพด มีชาวบ้านกลุ่มหนึ่งชาญฉลาดไม่ต้องทำอะไรหากแต่คอยดักจับตั๊กแตนปาทังก้ามาจับทอดขายร่ำรวยเป็นเศรษฐีย่อย ๆ ไปเลย แต่มาถึงวันนี้ตั๊กแตนปาทังก้าเป็นแมลงหายากไปเสียแล้ว ด้วงกุดจี่ ตั๊กแตนอีกหลายชนิด แมลงดานา จิ้งหรีด จิ้งโกร่ง แมลงเม่า ต่อ แตน แมลงเหนี่ยง ตัวอ่อนแมลงปอ ยังมีแมลงแปลก ๆ อีกมากมายที่เราไม่ค่อยจะคุ้นหูซักเท่าไหร่ หรือคุ้นหูแต่ไม่นึกว่าจะนำมาเป็นอาหารได้ แต่มนุษย์นำมาเป็นอาหารแตกต่างกันไปตามสถานที่ต่าง ๆ อาทิ แมลงหัวควาย หรือมวนวน แมลงข้าวสาร แมลงตับเต่า หรือด้วงดิ่ง แมงสีเสียด หรือแมลงป่องน้ำ ด้วงขี้ควาย แมลงกุดจี่ แมลงกินูน ด้วงกว่าง จักจั่น แมลงทับ ล้วนแล้วแต่เป็นตัวอย่างอาหารชั้นดี และเป็นที่นิยมของมนุษย์ นอกจากจะเป็นอาหารอันโอชะของมนุษย์แล้วแมลงเหล่าหนี้ยังเป็นอาหารของสัตว์ต่าง ๆ ด้วยเช่นกัน ดักแด้ไหมเมื่อนำไปเป็นอาหารของปลาสวยงามแล้วจะทำให้ปลาสวยงามเหล่านั้นมีสีสรรสดสวยและมีสุขภาพแข็งแรงสมบูรณ์

ด้วงน้ำมัน: กินแล้วตาย อย่าคิดว่าเป็นด้วงหนวดยาว		ด้วงหนวดยาว : กินได้

มีแมลงอีกหลายชนิดช่วยเสริมสร้างความอุดมสมบูรณ์ของดิน ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อการเกษตรเป็นอย่างมาก โดยแมลงเหล่านี้จะกินซากพืช ซากสัตว์เป็นอาหาร และช่วยย่อยสลายซากพืชซากสัตว์เหล่านั้นและปลดปล่อยแร่ธาตุอาหารออกมาอยู่ในสภาพที่ พืชที่เกษตรกรปลูกนำมาใช้เป็นประโยชน์เพื่อการเจริญเติบโตให้ผลผลิตที่ดี หรืออาจจะเปิดโอกาสให้เชื้อจุลินทรีย์เข้าไปย่อยสลายต้นไม้ที่ผุพังได้เร็วขึ้นกลายเป็นธาตุอาหารเพิ่มความอุดมสมบูรณ์ให้แก่พื้นที่เพาะปลูกแมลงบางชนิดช่วยกำจัดวัชพืช

แมลงหลายชนิดมีประโยชน์สำหรับใช้ในการศึกษา นักศึกษาที่เรียนวิชากีฏวิทยาต้องผ่าแมลงเพื่อศึกษาระบบอวัยวะภายในต่างๆ ของแมลงรวมตลอดถึงอวัยวะภายนอกต่าง ๆ ด้วย ได้แก่ แมลงสาบ ตั๊กแตน หนอนไหม เป็นต้น ในการศึกษาทางด้านพันธุ์กรรมแมลงหวี่เป็นตัวอย่างที่ดี เพราะแมลงชนิดนี้มีขนาดของไมโครโมโซมของต่อมน้ำลายที่มีขนาดค่อนข้างใหญ่ และยังสามารถเลี้ยงเพาะขยายได้เป็นจำนวนมากและใช้เวลาสั้น

นอกจากนั้นยังสามารถใช้แมลงในการศึกษาถึงพฤติกรรมและการอยู่รวมกันในสังคมในแมลงที่อยู่กันเป็นสังคมเช่นพวก มด ผึ้ง และปลวก การใช้แมลงในการศึกษา การตอบสนองของแมลงต่อสภาพแวดล้อมทั้งสิ่งมีชีวิต และไม่มีชีวิตต่าง ๆ ซากฟอสซิลของแมลงที่นักวิทยาศาสตร์ ได้ค้นพบภายหลังยังประโยชน์อย่างมหาศาล ในการศึกษาถึงวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตบนโลกนี้สาเหตุที่เรานำแมลงมาเพื่อใช้ในการศึกษา ก็เป็นเนื่องจากพื้นฐานความรู้ทางชีววิทยา และกระบวนการทางสรีระวิทยาในสิ่งมีชีวิตทั้งหลายนั้นมักจะคล้ายคลึงกัน อีกทั้งแมลงเป็นสัตว์ที่มีอายุสั้นเพาะเลี้ยงได้ในปริมาณมากในห้องปฏิบัติการ แมลงหลายชนิดในปัจจุบันยังสามารถเพาะเลี้ยงขยายได้โดย ใช้อาหารเทียม ความรู้หรือวิทยาการหลาย ๆ อย่างได้มาจากการศึกษาจากแมลงเป็นพื้นฐาน
ในทางการแพทย์ แมลงก็มีบทบาท ตัวอย่างการใช้สาร cantharidin จากด้วงน้ำมันเป็นยารักษาโรคเกี่ยวกับระบบสืบพันธุ์ สารพิษจากผึ้งรักษาโรคไขข้ออักเสบ หรือการใช้สาร allantion จากตัวหนอนช่วยสมานแผล เป็นต้น ในทางการสืบสวนคดีฆาตกรรมที่มีการใช้แมลงบนซากศพ มาใช้เป็นประโยชน์ในการสืบสวนสอบสวนเช่นกันการใช้แมลงเป็นยารักษาโรค สำหรับพื้นฐานของชาวบ้านตามชนบทนั้น นับว่ามีบทบาทมาช้านานซึ่งส่วนใหญ่เป็นการบำบัดอาการของโรคในระยะเบื้องต้น ใช้บรรเทาพิษ หรืออาจใช้ร่วมกับการรักษาแผนปัจจุบัน อาทิเช่น การใช้มดแดงรักษาแผลที่ถูกงูพิษกัด หรือของมีคมบาด แมลงสาบรักษาโรคตับ แมลงกุดจี่ รักษาโรค ตั๊กแตนช่วยขับปลิงออกจากร่างกาย แตนรักษาอาการถูกต่อย เป็นต้น
ประโยชน์ปลีกย่อยอื่นๆ อาทิ การใช้แมลงเป็นเครื่องประดับ โดยเฉพาะกับแมลงที่มีรูปร่างลักษณะทางภายภาพที่สวยงาม มีสีสันแวววาว เช่นปีกของแมลงทับ ซึ่งสามารถนำมาเป็นเครื่องประดับต่าง ๆ ได้มากมาย แมลงบางชนิดมีการทำเสียงที่ไพเราะทำให้คลายเครียดได้ดี ในบางท้องถิ่นตั้งแต่โบราณกาลสืบเนื่องกันมา ยังนำเอาแมลงมาเป็นเรื่องของความมีโชคลาภเช่น ผึ้งที่มาทำรังในบ้านถือว่าจะมีโชค เป็นต้น

ทางด้านนันทนาการ เช่น เอาด้วงกว่างตัวผู้ มาชนกัน ด้วงกว่างเพศผู้บางตัวถ้ามีฝีมือ มีราคาค่างวดเป็นหมื่นเป็นแสน การนำเอาจิ้งหรีดมากัดกันสร้างความสนุกสนานไม่น้อย การนำเอากุดจี่ มาปล้ำผลักและดันกันในรางดินที่ขุดเป็นร่อง เป็นต้น

ในด้านระบบนิเวศวิทยายังพบว่ามีแมลงบางชนิดที่มีประโยชน์แฝงอยู่ที่เราไม่ทราบ หรือไม่ได้สังเกต เช่น ในกรณีของด้วงเจาะเมล็ดมะค่าโมง แมลงดังกล่าวจะทำลายเฉพาะส่วนขั้วเท่านั้นไม่ทำลายเข้าไปยังส่วนของเมล็ด จึงนับเป็นผลดีต่อการสืบพันธุ์ตามธรรมชาติของไม้มะค่าโมงเป็นอย่างมาก โดยเมื่อเมล็ดที่ถูกแมลงดังดังกล่าวทำลายร่วงสู่พื้นดินจะทำให้เมล็ดงอกเป็นต้นใหม่ได้อย่างง่ายดาย เพราะปกติเมล็ดของพืชชนิดนี้ต้องมีการปฏิบัติต่อเมล็ดเพื่อเร่งการงอกเสียก่อน
แมลงบางชนิดถึงแม้จะมีโทษแต่ก็แฝงไปด้วยประโยชน์หลายอย่าง แมลงบางชนิดมีประโยชน์กว่าให้โทษ บางชนิดอาจพอ ๆ กันแต่ส่วนมากแล้วผู้เขียนเห็นว่ามีประโยชน์มากกว่าแม้กระทั่งแมลงศัตรูที่ทำลายพืชบางชนิดโดยเฉพาะแมลงที่กัดกินใบพืชไม่ได้ทำลายผลผลิตโดยตรง บางครั้งก็ยังทำให้พืชมีผลผลิตที่ดีขึ้นด้วยซ้ำไป หรือบางครั้งก็เป็นการชดเชยผลผลิต
การนำเอาเรื่องราวของแมลงที่มีประโยชน์มากล่าวก็เพื่อให้ผู้อ่านได้ตระหนักถึงความสำคัญดังกล่าว ดังนั้นในการกำจัดแมลงแต่ละชนิดจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องกระทำด้วยความรอบคอบละเอียด มีการศึกษาข้อมูลมาเป็นอย่างดีเพื่อหลีกเลี่ยงการทำลายแมลงที่เป็นประโยชน์ให้มากที่สุด โดยเฉพาะการทำความเข้าใจในเรื่องการใช้สารเคมีกำจัดแมลงศัตรูพืช การที่มนุษย์เราตามใจตัวเองในการบริโภค โดยเลือกซื้อผลผลิตทางการเกษตรที่สวยงามไม่มีรอยตำหนิจากการทำลายของแมลง หรือแม้แต่สีผิวที่สวยงามก็เป็นการบังคับให้เกษตรกรใช้สารเคมีกำจัดแมลงมากขึ้นโดยลำดับ  มหาวิทยาลัยแม่โจ้ กำลังชูนโยบายเกษตรอินทรีย์ ดังนั้นขอให้พวกเราได้ตระหนักถึงความสำคัญของแมลงที่มีประโยชน์เหล่านี้ให้จงมาก

ท่านผู้อ่านท่านใดสนใจสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ขยัน สุวรรณ  รองผู้อำนวยการสำนักวิจัยฯ ฝ่ายบริหาร 
สำนักวิจัยและส่งเสริมวิชาการการเกษตร มหาวิทยาลัยแม่โจ้ โทร. 0 5387 5124 This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. ในวันและเวลาราชการ