การปลูกส้มโอในภาชนะ

เมื่อเอ่ยถึงส้มโอทุกคนที่เคยลิ้มรสกับส้มโอของอำเภอสมพราน จังหวัดนครปฐม ที่มีรสชาติหวานอมเปรี้ยวหวานสนิทใจ เนื้อแห้งไม่แฉะน้ำและแกะง่าย ไม่พบเม็ดข้าวสาร ไม่เปรี้ยว และโดยเฉพาะอย่างยิ่งไม่ขม ก็จะประทับใจและจะหาซื้อมารับประทานอยู่เรื่อย ๆ แต่ถ้าพูดถึงส้มโอให้คนทางภาคเหนือที่เคยแต่รับประทานส้มโอของทางภาคเหนือ จะไม่สนใจและรู้สึกเข็ดขยาดกับการที่จะควักเงินในกระเป๋าเพื่อจะซื้อส้มโอมารับประทาน เพราะที่ผ่านมาเคยกินแต่ส้มโอจิ้มพริกเกลือ ตำส้มโอ (โซ๊ะใส่น้ำปู) รสชาติที่เคยลิ้มรสคือ เปรี้ยวมาก ขม เฝื่อน (ฮืน) แฉะน้ำ แกะยาก รู้สึกไม่ประทับใจในการกินเลย และจะไม่เอาส้มโอเข้าบ้านโดยเด็ดขาด นี้คือความรู้สึกของผู้คนที่ไม่เคยลิ้มรสของส้มโอที่อร่อย คนที่ไม่มีความรู้เรื่องส้มโอ ไม่รู้จักซื้อ จักเลือก และจักกินส้มโอที่ถูกต้อง คุณนคร ผ่องพุทธ บ้านเดิมอยู่ที่ตำบลยายชา อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม อดีตกรรมการและสมาชิกกลุ่มเกษตร อำเภออ้อมใหญ่ (รุ่นแรก) คลุกคลีอยู่กับส้มโอตั้งแต่อายุสิบกว่าปี จนปัจจุบันทำสวนเกษตรผสมผสาน อยู่ที่อำเภอบ้านแป้น อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน เล่าเรื่องพันธุ์ส้มโอให้เราฟังว่า สายพันธุ์ส้มโอที่ปลูกอยู่ในประเทศ ปัจจุบันมีไม่ค่อยมาก พันธุ์เหมือนไม้ผลชนิดอื่น เนื่องมาจากการกลายพันธุ์ของส้มโอแทบทั้งสิ้น ในอดีตแหล่งปลูกส้มโอแต่ละพันธุ์อยู่เฉพาะท้องถิ่นนั้น ๆ ไม่ค่อยกระจายหรือนิยมนำไปปลูกในท้องถิ่นอื่น ส่วนมากส้มโอจะปลูกกินอย่างแพร่หลายในจังหวัดภาคกลางเสียเป็นส่วนใหญ่ เช่น จังหวัดนครปฐม ราชบุรี ปราจีนบุรี สมุทรสงคราม และชัยนาท เนื่องจากระบบการติดต่อสื่อสารและเทคโนโลยียังไม่ทันสมัย เช่น ปัจจุบัน

	ปลูกส้มโอในกระถาง

 

การจำแนกพันธุ์ส้มโอ
จำแนกตามสายพันธุ์ออกเป็น 2 กลุ่ม
1. พันธุ์การค้าหลัก ได้แก่ พันธุ์ขาวพวง ขาวแป้น ขาวทองดี ขาวใหญ่ บางขุนนนท์
2. พันธุ์การค้าเฉพาะแห่ง ได้แก่ พันธุ์ปัตตาเวีย ขาวแตงกวา ขาวแก้ว ขาวหอม ขาวน้ำผึ้ง ทาข่อย

จำแนกตามลักษณะของผลส้มโอ
1. ผลทรงกลมหรือแป้น ไม่มีจุก ได้แก่ พันธุ์ขาวทองดี ขาวแป้น ขาวใหญ่ ขาวหอม และปัตตาเวีย
2. ผลทรงกลมสูง มีจุก ได้แก่ พันธุ์ขาวพวง ขาวจีบ

จำแนกตามสีของเนื้อส้มโอ
1. สีขาว ได้แก่ พันธุ์ขาวพวง ขาวใหญ่ ขาวจีบ
2. สีขาวออกเหลือง ได้แก่ พันธุ์ขาวแป้น ขาวหอม ขาวน้ำผึ้ง
3. สีชมพูอ่อน ได้แก่ พันธุ์ขาวทองดี ขาวแตงกวา
4. สีชมพูแก่ ได้แก่ พันธุ์แดงทับทิม

ส้มโอพันธุ์ขาวน้ำผึ้ง
ผลมีลักษณะกลมสูง ขนาดค่อนข้างใหญ่ แต่ไม่มีจุกให้เห็นเด่นชัดนักเหมือนพันธุ์ขาวพวงและขาวจีบ เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 18 เซนติเมตร ความสูงประมาณ 15-20 เซนติเมตร น้ำหนักเฉลี่ยประมาณ 1.8-2.5 กิโลกรัม ด้านก้นผลจะเรียบ ต่อมน้ำมันที่ผิวเปลือกจะมีสีเขียวเข้ม เปลือกหนาปานกลาง ผลหนึ่งจะมีประมาณ 12 กลีบ กลีบสามารถแยกออกจากกันได้ง่าย แกะเนื้อออกจากเยื้อหุ้มกลีบได้ง่าย เนื้อสีขาวอมเหลืองคล้ายสีน้ำผึ้ง กุ้งเนื้อขนาดใหญ่ น้ำมากแต่ไม่แฉะ รสชาติหวานอมเปรี้ยว ความหวานประมาณ 10 เปอร์เซนต์บริกซ์ เมล็ดไม่มาก นิยมบริโภคและปลูกทั่วไป ทุก ๆภาคของประเทศ

ส้มโอพันธุ์ขาวแตงกวา
ผลมีลักษณะกลมสูงเล็กน้อย ขนาดผลโตปานกลาง ไม่มีจุกให้เห็นเด่นชัดนัก เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 14-18 เซนติเมตร ความสูงประมาณ 18 เซนติเมตร ด้านก้นผลจะป้านและเว้าเล็กน้อย ต่อมน้ำมันที่ผลเล็กละเอียด ผิวสีเขียว เปลือกหนาปานกลาง ผลหนึ่งจะมีประมาณ 12-13 กลีบ กลีบสามารถแยกออกจากกันได้ง่าย แกะเนื้อออกจากเยื้อหุ้มกลีบได้ง่าย เนื้อสีขาวออกสีชมพูอ่อน รสชาติหวานอมเปรี้ยว ความหวานประมาณ 10 เปอร์เซนต์บริกซ์ เมล็ดน้อย เนื้อไม่แฉะ ปลูกมากที่จังหวัดชัยนาท และจะมีงานเทศกาลส้มโอขาวแตงกวาของดีของจังหวัดจัดขึ้นทุก ๆ ปี ประมาณเดือนสิงหาคม

ส้มโอพันธุ์ขาวพวง
ผลมีลักษณะทรงกลมสูง มีจุกสังเกตเห็นเด่นชัด มีจีบบริเวณจุก ผลขนาดโตปานกลาง เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 13 – 15 เซนติเมตร สูง 15 – 18 เซนติเมตร จุกสูง 1.5 - 2 เซนติเมตร ด้านก้นผลเว้าเล็กน้อย ต่อมน้ำมันใหญ่อยู่ห่างกัน ผิวเรียบ สีเขียวอมเหลือง ผลหนึ่งจะมีประมาณ 2 – 14 กลีบ กลีบแยกออกจากกันง่าย เนื้อกุ้งมีสีขาวถึงขาวอมเหลือง น้ำมากแต่ไม่แฉะ รสชาติหวานอมเปรี้ยว เมล็ดไม่มาก ความหวานประมาณ 10 เปอร์เซนต์บริกซ์ นิยมใช้ในเทศกาลไหว้พระจันทร์ เพราะมีรูปทรงที่สวยงาม เป็นพันธุ์ที่ส่งขายต่างประเทศ ปลูกกันมากที่อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม และจังหวัดปราจีนบุรี

ส้มโอพันธุ์ขาวแป้น
ผลมีลักษณะกลมแป้น ไม่มีจุก ขนาดผลโตปานกลาง เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 15 - 16 เซนติเมตร สูง 10 - 12 เซนติเมตร ด้านก้นผลเว้าเล็กน้อย ผิวเรียบ เปลือกผลหนาประมาณ 2 เซนติเมตร ผลหนึ่งมีประมาณ 13 - 14 กลีบ กุ้งเนื้อมีสีขาวอมเหลือง รสชาติหวานอมเปรี้ยว ความหวานประมาณ 10 – 10.5 เปอร์เซนต์บริก เมล็ดลีบ นิยมบริโภคภายในประเทศ ปลูกกันมากที่จังหวัดนครปฐมและจังหวัดราชบุรี

ส้มโอพันธุ์ขาวทองดี
ทรงผลกลมแป้น ไม่มีจุก ผลโตขนาดปานกลาง ขั้วผลมีจีบบ้างเล็กน้อย บริเวณก้นผลเรียบเว้าเล็กน้อย ผิวเรียบ สีเขียวเข้ม ต่อมน้ำมันเล็กละเอียด ชิดกัน เปลือกผลบาง ด้านในสีชมพูเรื่อ ๆ ผลหนึ่งมี 14 - 15 กลีบ ผนังกลีบสีชมพูอ่อน เนื้อมีสีชมพู กุ้งเบียดกันแน่น เนื้อนิ่ม ฉ่ำน้ำ รสชาติหวานอมเปรี้ยว นิยมบริโภคภายในประเทศ ส่งขายต่างประเทศ ปลูกมากที่อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม และอำเภอดำเนินสะดวก จังหวัดราชบุรี และจังหวัดอื่น ๆ ประปราย

ตารางเปรียบเทียบลักษณะต่าง ๆ ของส้มโอแต่ละพันธุ์

 

โรคและแมลงศัตรูสำคัญของส้มโอ
วันนี้จะแนะนำเฉพาะโรคและแมลงที่เป็นพระเอกอยู่คู่กับส้มโอ และพบเห็นอยู่เสมอคือ

ลักษณะของโรคแคงเกอร์เข้าทำลายกิ่ง	ลักษณะของโรคแคงเกอร์เข้าทำลายผล

1.โรคแคงเกอร์
เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย เข้าทำลายใบ กิ่ง และผลอ่อนของส้มโอ ระบาดมากในช่วงฤดูฝนหรือสวนที่มีอากาศชื้น บนใบพบแผลตกสะเก็ดนูนสีน้ำตาลแผลจะขยายใหญ่ขึ้นเรื่อยๆ เป็นวงซ้อนๆกัน ถ้าเกิดมากใบจะเหลืองไหม้และร่วงไปในที่สุด ตามกิ่งและผลจะพบเป็นแผลตกสะเก็ดนูนขึ้นเช่นเดียวกับใบ พบที่กิ่งอ่อน กิ่งแก่ ผลอ่อน ผลแก่ พันธุ์ที่พบโรคแคงเกอร์มาก ได้แก่ พันธุ์ขาวแป้นและขาวพวง
การป้องกันกำจัด
ควรตัดแต่งกิ่งให้โปร่ง ตัดแต่งกิ่งและใบส่วนที่เป็นโรคไปเผาทำลาย ทุกครั้งที่ส้มโอแตกใบอ่อน ติดผลอ่อน ให้ฉีดพ่นสมุนไพรน้ำส้มควันไม้ อัตราน้ำส้มควันไม้ 1 ส่วนต่อน้ำ 150 ส่วนหรือน้ำส้มควันไม้ 150 ซีซี. ผสมน้ำ 20 ลิตร ฉีดพ่นสม่ำเสมอ หรือฉีดพ่นสารเคมีป้องกันกำจัดโรคและแมลงคือ โรคแคงเกอร์และแมลงที่เป็นพาหะคือ หนอนชอนใบ ใช้สารประกอบทองแดง คอบเปอร์ออกซิคลอไรด์ หรือ คอปเปอร์ไฮดรอกไซด์ ผสมกับอะบาเม็กติน หรืออาจใช้สารปฏิชีวนะ เช่น สเตร็ปโตมัยซิน ซัลเฟต หรือ อะกรีมัยซิน เป็นต้น

2.โรคกรีนนิ่ง หรือ โรคใบแก้วใบด่าง
เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย แย่งอาหารจากใบส้มโอ ทำให้ใบแสดงการขาดธาตุอาหาร เพลี้ยกระโดดส้มเป็นพาหะและติดต่อมาจากกิ่งพันธุ์ที่เป็นโรคนี้
การป้องกันกำจัด
เลือกซื้อกิ่งพันธุ์ที่ปราศจากโรค และควรใส่ปุ๋ยคอกและฉีดพ่นธาตุสังกะสีทางใบให้แก่ส้มโอ อย่างน้อยปีละ 2 ครั้ง ส่วนการใช้สารเคมีให้ปฏิบัติไปพร้อมกับโรคแคงเกอร์

อาการของโรคกรีนนิ่ง

 

3.โรคยางไหล
เกิดจากเชื้อรา อาการโรคยางไหลตามรอยแตกของกิ่งและลำต้น แมลงจำพวกปากดูดเป็นพาหะ เกิดตามกิ่ง จะแห้งโดยจะเริ่มใบเหลืองและแห้ง ถ้าเกิดที่ลำต้นใบจะแห้ง ใบร่วงและต้นจะตายในที่สุด
การป้องกันกำจัด
ตัดแต่งกิ่งให้โปร่ง พบระบาดมาก ใช้สารเคมีคอปเปอร์ออกซิคลอไรด์ หรือ คอปเปอร์ไฮดรอกไซด์ ผสมกับอะบาเม็กติน ฉีดพ่นทุก 7 วัน

อาการของโรคยางไหล

 

4.หนอนชอนใบส้ม
เป็นแมลงศัตรูที่สำคัญมากของพืชตระกูลส้ม พบระบาดมากในฤดูฝน โดยเฉพาะปีที่ฝนตกชุกมาก ตกต่อเนื่อง พบรอยด่างวกวนเป็นทาง โดยผีเสื้อกลางคืนวางไข่บนใบอ่อนและหนอนจะชอนไชกินผิวใบ ทำให้ใบส้มหงิก และม้วนงอ
การป้องกันกำจัด
ทุกครั้งที่ส้มโอแตกใบอ่อน ควรฉีดพ่นด้วย สารเคมี อะบาเม็กติน ผสมกับคอปเปอร์ออกซี่คลอไรด์ หรือคอปเปอร์ไฮดรอกไซด์ หรือใช้น้ำส้มควันไม้ อัตรา 150 ซีซี ต่อน้ำ 20 ลิตร

ลักษณะของโรคหนอนชอนใบ

5.หนอนแก้วส้ม (หนอนกินใบส้ม)
เป็นหนอนขนาดใหญ่กว่าหนอนชอนใบและสามารถกัดกินใบอ่อนส้มได้รวดเร็วมาก จนเหลือแต่เส้นใบ ถ้าพบระบาดมากภายใน 2 - 3 วัน กินใบอ่อนหมดทั้งต้นได้ พบระบาดมากในฤดูฝนเช่นกัน
การป้องกันกำจัด
ทุกครั้งที่ส้มโอแตกใบอ่อน ควรฉีดพ่นด้วย สารเคมี อะบาเม็กติน ผสมกับคอปเปอร์ออกซี่คลอไรด์ หรือคอปเปอร์ไฮดรอกไซด์ หรือใช้น้ำส้มควันไม้ อัตรา 150 ซีซี ต่อน้ำ 20 ลิตร

หนอนแก้วส้ม

 

6.เพลี้ยไฟ ไรแดง
เป็นแมลงที่มีขนาดเล็ก ทำลายช่วงที่มีอากาศร้อน พบมากในช่วงดอกบาน แมลงชนิดนี้จะดูดกินน้ำเลี้ยงจากใบอ่อน ทำให้ใบหงิกงอ ดูดกินน้ำเลี้ยงจากเกสรดอก ส่งผลให้ส้มโอไม่ติดผล ดอกร่วง ถ้าติดผล ผลจะเป็นวง ผิวจะตกกระ ขายไม่ได้ราคา
การป้องกันกำจัด
ใช้น้ำส้มควันไม้ฉีดพ่นช่วงแตกใบอ่อน หรือฉีดพ่นสารเคมีกลุ่มคาร์โบซัลแฟน ผสมกับเฟนไฟโรซิเมต

เพลี้ยไฟ

การปลูกส้มโอในภาชนะ
ในอดีตที่ผ่านมาการทำเกษตรกรรม การปลูกพืช หรือการเลี้ยงสัตว์ ล้วนแต่ทำเพื่อพออยู่พอกิน เหลือก็เอาไปขายซื้อสิ่งของอย่างอื่นที่ในพื้นที่ของตัวเองไม่มี ประกอบกับประชากรในประเทศยังมีไม่มากเหมือนปัจจุบัน ครอบครัวหนึ่งจะมีพื้นที่ถือครองอย่างน้อย 10 ไร่ขึ้นไป แต่ในปัจจุบันประชากรในประเทศเพิ่มมากขึ้นเป็นทวีคูณ พื้นที่ทางการเกษตรหรือพื้นที่ถือครองลดน้อยถอยลง และกลายเป็นบ้านจัดสรรไปก็มาก พื้นที่ในบริเวณบ้านที่จะปลูกไม้ผลไว้รับประทานก็แทบจะไม่มี เพราะฉะนั้นทุกอย่างไม่ว่าจะเป็น ผักผลไม้ต้องซื้อหาแทบทั้งนั้น เกษตรกรผู้ผลิตผักผลไม้ก็ใช้สารเคมีในการป้องกันกำจัดโรคและแมลงศัตรูพืช อย่างไม่ระมัดระวังและเกินความจำเป็น ทำให้ประชาชนทั่วไปที่บริโภคได้รับสารเคมีเหล่านั้นตกค้าง ต้องผจญกับโรคภัยไข้เจ็บและต้องเสียค่าใช้จ่ายเป็นจำนวนมากในการรักษา และรัฐต้องสูญเสียงบประมาณมหาศาลในการนำเข้ายารักษาโรค ถึงเวลาแล้วที่พวกเราต้องช่วยกันทำให้บ้านเรามีอากาศที่บริสุทธิในการหายใจ มีผลไม้ไว้รับประทานและใช้ประดับไว้บริเวณบ้าน มีผักที่ปลอดภัยจากสารเคมีไว้บริโภคในครัวเรือน ประหยัดรายจ่ายตามแนวพระราชดำรัสเศรษฐกิจพอเพียง และที่สำคัญยังสร้างบรรยากาศในครอบครัวให้รักใคร่กลมเกลียวในการชื่นชมผลผลิต ดอกและผลที่ได้ร่วมกันปลูก

ประโยชน์ของการปลูกส้มโอในภาชนะ
- เจริญเติบโตได้เร็วกว่าปลูกลงดิน - ใช้พื้นที่น้อย พื้นที่ไม่เหมาะสมก็ปลูกได้ - ให้ผลผลิตเร็ว - ดูแลรักษาด้านโรค แมลง วัชพืช และการห่อผลง่าย - บังคับออกดอกติดผลได้ - ควบคุมคุณภาพ และรสชาติได้ดีกว่าปลูกลงดิน - สามารถเคลื่อนย้าย หรือยกขายทั้งภาชนะได้ - ใช้เป็นไม้ประดับภายในบ้าน ปลูกฝังทัศนะคติคนในครอบครัวให้รักต้นไม้ และสร้างความรัก ความ สามัคคีในครัวเรือน - มีส้มโอ ไว้บริโภคตลอดปี ประหยัดเงิน - ปลอดภัยจากสารเคมี - ดูดซับคาร์บอนไดออกไซด์ คายออกซิเจน และลดภาวะโลกร้อน

ภาชนะที่ใช้ปลูก
- วัสดุที่ไม่ใช้ประโยชน์แล้ว เช่น ปีบ กะละมัง ถังน้ำ ตุ่มใส่น้ำ ตุ่มกรองน้ำ หม้อต่างๆ ยางรถยนต์ ฯลฯ
- กระถางพลาสติก กระถางดินเผา กระถางมังกรราชบุรี วงบ่อซีเมนต์ ฯลฯ

กระถางมังกรราชบุรี	วงบ่อซีเมนต์ ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 80 เชนติเมตร       สูง 40 เซนติเมตร พร้อมฝา

วัสดุปลูก

- ดินดำ (หน้าดิน) 1 ส่วน - แกลบดิบ (เปลือกข้าว) 2 ส่วน - มูลวัว , มูลควาย 1 ส่วน

วิธีการปลูก
1.การเตรียมกระถาง กระถางที่ใช้ปลูกส้มโอ กระถางพลาสติกขนาด เส้นผ่าศูนย์กลาง 15 นิ้ว 17 นิ้ว 20 นิ้ว หรือกระถางมังกร(ราชบุรี) ขนาดตั้งแต่ 1 ปีบ 1 ½ ปีบ และ 2 ปีบ ใช้กระเบื้อง หรือเศษกระถางเก่าปิดรูก้นกระถาง โดยปิดตรงกลาง เพื่อช่วยให้ระบายน้ำได้ดี และช่วยให้ง่ายในการเปลี่ยนกระถางครั้งต่อไป
2.ใส่ดินรองก้นกระถาง 1 ใน 3 ส่วนของกระถาง
3.ตัดรากที่คดงอของส้มโอออก จะทำให้ส้มโอแตกใบอ่อนเร็วขึ้น
4.นำส้มโอลงปลูกในกระถางโดยวางให้ต้นส้มโอตั้งตรง ใส่ดินลงให้เต็มเหลือขอบกระถางไว้ ประมาณ 1 นิ้ว

ท่านผู้อ่านท่านใดสนใจสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่

อาจารย์พิชัย สมบูรณ์วงศ์ นักวิชาการเกษตร ชำนาญการพิเศษ ฝ่ายนวัตกรรมและถ่ายทอดเทคโนโลยี สำนักวิจัยและส่งเสริมวิชาการการเกษตร มหาวิทยาลัยแม่โจ้ โทร. 053-873938-9 ในวันและเวลาราชการ